Służąc do Mszy świętej Novus Ordo, niejednokrotnie miałem możliwość usługiwania przy Mszale, w którym to w szczytowym momencie Liturgii Eucharystycznej, przewracałem kartkę na słowa konsekracji, które z pewnością każdy z nas dobrze zna. Jeśli ktoś jednak kiedyś myślał, że te same słowa słyszeli nasi przodkowie, podczas Najświętszej Ofiary przed wydaniem Missae Romanum w drugiej połowie XX wieku, to jest w błędzie. Ja również złapałem się na tym przekonaniu. Klęcząc po stronie Mszału podczas liturgii w Nadzwyczajnej Formie, widziałem i słyszałem dokładnie słowa konsekracji (często niesłyszalne dla innych wiernych). Co ciekawe, są one odmienne od tych, które można usłyszeć w każdą niedzielę np. podczas sumy.

Słowa zawarte w obu księgach

Tabela 1 - Słowa konsekracji w dwóch Mszałach Rzymskich[1]

Należy zacząć od źródeł

Zanim wyjaśnię, jaka jest przyczyna różnicy w tych dwóch formułach, warto na chwilę zajrzeć do Nowego Testamentu i pochylić się nad fragmentami mówiącymi o ustanowieniu Eucharystii. Zostały one przedstawione w poniższej tabeli.

Tabela 2 - Cytaty biblijne o ustanowieniu Eucharystii[2]

Analizując powyższe fragmenty możemy zauważyć, że w kwestii konsekracji chleba, formuły z obu Mszałów w nich występują. Warto także nadmienić, że wszyscy ewangeliści są zgodni co do faktu wydania Ciała Jezusa. Na tym zatrzymuje się św. Marek i Mateusz. Natomiast św. Łukasz uwydatnia kwestię ,,odbiorców”  przyjmujących ten dar. Podkreśla bowiem, że będzie ono wydane ,,za wielu” i – dodaje znamienne słowa – ,,to czyńcie”. Ten drugi aspekt (czyli polecenie składania ofiary) podkreśla również św. Paweł. Natomiast jeśli chodzi o słowa konsekracji wina, widać pewne zróżnicowanie. ,,Trzon” jest ten sam – kielich z winem (później z Krwią Pańską) symbolizuje wieczne przymierze. We wszystkich relacjach ewangelistów Krew jest wylana za każdego – jak dodaje św. Mateusz – na zgładzenie win. Niestety swej relacji nie przytacza św. Jan. Mogłaby by ona dostarczyć wielu informacji jako słowa naocznego świadka (nie umniejszając przekazów pozostałych ewangelistów, a zwłaszcza św. Mateusza). W jego Ewangelii nie ma wzmianek o ustanowieniu kapłaństwa ani Eucharystii w taki sposób, jak opisali to pozostali autorzy. Mimo wszystko powyższe opisy są w pewnym sensie wystarczające, różnią się od siebie nieznacznie. Przekaz, który z nich płynie jest taki sam i jest klarowny.

Dziękczynienie pierwszych wspólnot Kościoła

Święty Justyn w swej Apologii przekazuje, że przewodniczący liturgii odmawiał dziękczynienie (gr. eucharistion). Jednak nie wiadomo, czy zawierało opowiadanie o ustanowieniu, tak jak występuje ono obecnie. Pierwszy raz o takich sformułowaniach można przeczytać w dziele św. Hipolita z 215 roku, pt. ,,Traditio Apostolica” Jednak już wtedy było wiadome, że te słowa nie są np. formułą sakramentalną, nie posiadają ,,specjalnego” działania. Taką formę mają przykładowo słowa: ,,N. ja Ciebie chrzczę w Imię…” wypowiadane przez szafarza sakramentu podczas obrzędu chrztu. Natomiast słowa konsekracji odbierano nie tyle jako osobne działanie na kształt formuły sakramentu, lecz jako szczytowe słowa wielkiej konsekracji, jaką opiewano niegdyś całą Modlitwę Eucharystyczną.

Przyczyny zróżnicowania tekstu

Fakt stosowania wielu formuł konsekracyjnych, spośród których nie wszystkie były zgodne z tekstem biblijnym, nie było niczym nowym. Nie było tam wprawdzie zdań całkowicie przypadkowych, nie mających żadnego powiązania z Biblią. Główne przesłanie zawsze było z nią tożsame. Przyczyną tych zmian była chęć ,,upiększenia” bądź ,,ulepszenia” tekstu, bądź też zachowania symetryczności obu opisów. Dlatego, jak podano w pierwszej tabeli , zdania różniły się od siebie i jest tak nadal.

Dwudziestowieczne zmiany

Przez wieki słowa konsekracji brzmiały w różny sposób, lecz od wydania Mszału Rzymskiego w 1570 roku, zawierały takie wyrażenia:

1. Konsekracja Hostii:

Hoc est enim Corpus meum.

2. Konsekracja kielicha z winem:

Hic est enim calix Sánguinis mei novi et aetérni testaménti: Misterium Fidei: qui pro vobis et pro multis effundétur in remissiónem peccatórum.

Jednak Paweł VI po Soborze Watykańskim II zmienił powyższe formuły. Usunął z nich niektóre słowa oraz dodał inne. Mianowicie:

1. Konsekracja Chleba:

Accípite et manducáte ex hoc omnes: hoc est enim Corpus meum, quod pro vobis tradétur.

2. Konsekracja kielicha z winem:

Accípite et bíbite ex eo omnes: hic est enim calix Sánguinis mei novi et aetérni testaménti, qui pro vobis et pro multis effundétur in remissiónem peccatórum. Hoc fácite in meam commemoratiónem.

Z pewnością możemy zauważyć różnicę. Warto teraz poświęcić chwilę na wytłumaczenie zmian i podkreślenie, że nie zostały one wprowadzone przypadkowo.

Z łaciny na język polski

1. Od ,,Accipitie” do ,,meum”/,,tradétur”

Podstawą tej części konsekracji są słowa Jezusa ,,to jest bowiem Ciało Moje”. W takiej formie istniała i istnieje do dziś konsekracja Hostii w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego. Natomiast w Zwyczajnej Formie, po zmianach, jest ona o wiele dłuższa. Zaczyna się od słów: ,,Accípite et manducáte ex hoc omnes”, które oznaczają ,,Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy”. Przed Vaticanum II, były one odmawiane przez kapłana przed przyklęknięciem, po którym następowało ukazanie Hostii. Następnie wypowiadano znamienne słowa ,,to jest Ciało Moje” i na tym kapłan kończył powtarzanie słów Chrystusa. Obecnie dodaje jeszcze ,,quod pro Vobis tradétur” co tłumaczymy jako ,,które za was będzie wydane”. Tych słów nie zawiera Mszał z 1962roku, ani poprzednie wersje Mszału Piusa V[3].

1. Od ,,Accípite” do ,,commemoratiónem”

Podczas słów towarzyszących konsekracji kielicha z winem zmian jest więcej. Jak z pewnością było to widoczne,  do konsekracji chleba po Vaticanum II dodano jedynie tekst, nic nie ujęto z tego, co znajdowało się w Mszale z 1960 roku, tak do słów konsekracji wina zarówno dodano, jak i odjęto niektóre słowa. Zaczniemy zatem od wersji przedsoborowej. Jej tekst jest, podobnie jak to było w konsekracji Chleba czy Hostii , ośrodkiem tego drugiego. Słowa: ,,Hic est enim calix Sánguinis mei novi et aetérni testaménti: Misterium Fidei: qui pro vobis et pro Multi effundétur in remissiónem peccatórum” tłumaczy się jako: ,,To jest bowiem kielich krwi Mojej, Nowego i Wiecznego Przymierza: Tajemnica Wiary: Która za was i za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów”. Wycięto z niej słowa ,,Tajemnica Wiary” i dodano ją jako odpowiedź ze strony ludu, jak można przeczytać w liście Pawła VI do wiernych z okazji ogłoszenia Mszału Rzymskiego. Co ciekawe, jest to jedyny moment Modlitwy Eucharystycznej gdy zwraca się ona do Jezusa (Syna), a nie do Boga Ojca. Wracając jednak do tematu, równocześnie dodano do tych słów następujące wyrażenie: ,,Accípite et bíbite ex eoomnes”, które oznacza ,,bierzcie i pijcie z niego wszyscy”. Analogicznie do konsekracji chleba, kapłan wypowiadał te słowa przed przyklęknięciem poprzedzającym podniesienie kielicha. Po jego okazaniu mówił cicho ,,heac quotiescumque feceritis, in mei memoriam facietis”, co oznacza ,,ilekroć to czynić będziecie, na moją pamiątkę czyńcie”. Te słowa zostały włączone w poczet głównych słów, tzn. wypowiadanych głośno w Novus Ordo Missae, z małą reformą. Dziś brzmią one ,,to czyńcie na moją pamiątkę”.

Problemy z tłumaczeniem ,,za was” i pytanie

Podczas tłumaczenia słów mówiących o tym,  że Krew Jezusa ,,za was i za wielu będzie wylana” można zauważyć pewną trudność, którą dostrzegli bibliści. W Ewangelii św. Mateusza (Mt 26, 28) są zawarte słowa ,,peripollon”, u św. Marka ,,hyperpollon” (Mk 14, 24), co oznacza ,,za wielu”. Słowo ,,polloi” z języka greckiego oznacza wielki tłum, zgromadzenie ludów, czy także świat ludzki (zob. Iz 53, 11; Dn 9, 27; Est 4, 3; 1 Krl 18, 25). Język hebrajski i aramejski tłumaczą natomiast słowo ,,kol”, istniejące w miejscu greckiego ,,polloi” jako ogół. Nigdy w historii jednak nie używano tego zwrotu. W ciągłym użytkowaniu znajdowały się sformułowania ,,za wielu”, ,,za was i za wielu” czy (po prostu) ,,za was”. Nie ma tam nigdy mowy, że ,,za ogół”, ,,za wszystkich”.

Czy te zmiany mają urzeczywistnienie w Biblii?

Jeśli mówimy o łączności dodawanych słów z Pismem Świętym, to nic co zostało dodane do formuł konsekracyjnych, nie zostało napisane przez człowieka w jakiejś adhortacji, konstytucji, książce czy innym dokumencie. Wszystkie zostały zapisane w Piśmie Świętym przez natchnionych autorów. Słowa ,,które za was będzie wydane” (dodane przez Pawła VI) pochodzą z Ewangelii św. Łukasza, a także z Listu do Koryntian (zob. tabela nr 1). Ponadto są one zawarte w ,,Tradycji Apostolskiej”. Jedynie te słowa zostały jako zupełnie nowe dołączone do słów konsekracji, gdyż pozostałe ,,dodatki”, istniejące w Mszale Pawła VI, znajdowały się już w Mszale z roku 1570 i jego edycjach typicznych, tylko w innym miejscu.

Zakończenie

Jestem pewny, że duża liczba osób nigdy nie wiedziała, albo i dalej nie zdaje sobie sprawy z tego, że mamy w Kościele dwie różne od siebie formuły konsekracyjne. Nie różnią się one jednak diametralnie od siebie i nie są sprzeczne. Po wypowiedzeniu przez kapłana (w osobie Jezusa) oby tych formuł dokonuje się przeistoczenie. Jednak gdy się pomyli lub wypowie inne słowa niż te, które są zapisane w Mszale Rzymskim Jana XXIII czy Pawła VI, Msza może stać się nieważna. Mają one wielką moc, gdyż wypowiedział je sam Chrystus, uświęcił je i ,,uzdolnił” do tego, by każdy wyświęcony kapłan, który wypowie je podnosząc chleb, odkładał Ciało Jezusa. Podnosił wino, a opuszczał Krew Pańską.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Źródła książkowe:
2. Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. 5. Poznań: Pallottinum, 2014.
3. Mszał rzymski dla diecezji polskich.Wyd.2. Poznań: Pallottinum, 2013.
4. Mszał rzymski. Poznań: Pallottinum, 1963.
5. Romaniuk K.: Eucharystia w przekazach biblijnych. Poznań: Pallottinum, 2005.
6. Źródła internetowe:
7. Liturgia – piękno i zakorzenienie. W: ,,Wiara.pl” 2005, str. 46 [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420145.Liturgia-piekno-i-zakorzenienie/46, [dostęp: 20.02.2020].
8. W samym sercu Mszy. Ewolucja gestów towarzyszących słowom konsekracji. W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] http://vademecumliturgiczne.pl/2018/12/26/w-samym-sercu-mszy-ewolucja-gestow-towarzyszacych-slowom-konsekracji/, [dostęp: 20.02.2020].
9. Zając R.: Sto czterdzieści cztery tysiące. W: ,,Stacja7.pl” [online] https://stacja7.pl/slownik-apokalipsy/sto-czterdziesci-tysiace/, [dostęp: 20.02.2020].

[1]Słowa konsekracji w Mszale ,,trydenckim”, zawarte w: Mszał rzymski. Poznań: Pallottinum, 1963. Słowa konsekracji w Mszale Pawła VI, zawarte w: Mszał rzymski dla diecezji polskich. Wyd.2. Poznań: Pallottinum, 2013.

[2] Cytaty zostały zawzięte z Biblii Tysiąclecia (zob. bibliografia).

[3] Warto nadmienić, że te słowa są zawarte w Ewangelii według św. Mateusza.